परम्परागत संस्कृति संरक्षणका लागि कुमाल समुदायले “पाउँदुरे नाँच” पुस्ताहस्तान्तरण गर्ने

दमौली : कुमाल समुदायको मौलिक सांस्कृतिक सम्पदामध्ये एक अमूल्य नृत्यकला ‘पाउँदुरे नाँच’ संकटमा परेको बेला तनहुँ जिल्लाको व्यास नगरपालिका–९, कलेस्ती कुमाल गाउँमा यसलाई पुनर्जीवित गर्ने उद्देश्यसहित पुस्ता हस्तान्तरण कार्यक्रम आयोजना गरिएको छ ।

कुमाल समाज नेपाल जिल्ला कार्य समिति तनहुँले सामाजिक विकास कार्यालय, तनहुँको आर्थिक सहयोगमा ७ दिन लामो प्रशिक्षण सहितको पाउँदुरे नाँच कार्यक्रम आयोजना गरिएको छ । यसमा स्थानीय अग्रज कलाकारहरूले नयाँ पुस्तालाई पाउँदुरे नाँच सिकाउने बताइएको छ । समाजका अग्रज एवं संस्कृति ज्ञाता दलबहादुर कुमालले पाउँदुरे नाँचका साथै कुमाल समुदायका संस्कार, सँस्कृतिका विषयमा प्रशिक्षण दिने बताइएको छ ।

पाउँदुरे नाँच कुमाल समुदायको एक गहन सांस्कृतिक अभिव्यक्ति हो, जसमा धार्मिक र ऐतिहासिक कथाहरू जोडिएका हुन्छन् । विशेषतः रामायण र कृष्ण चरित्रलाई गीत र नृत्यमार्फत प्रस्तुत गर्ने गरिन्छ । यो नाँच केवल मनोरञ्जनको साधन नभई धार्मिक, सामाजिक र आध्यात्मिक पक्षबाट समेत महत्वपूर्ण मानिन्छ ।

नाँचको विशेषता यसको विधि र परम्परागत शैलीमा छ, जुन सहजै सिक्न सकिने होइन । त्यसैले यो नाँच केवल अनुभवी अग्रजहरूको मार्गदर्शनमा मात्र सम्भव भएकोले यो कार्यक्रम आयोजना गरिएको समाज तनहुँका अध्यक्ष लोक बहादुर कुमाल (आलोक)ले जानकारी गराए ।

उनले भने, ‘कुमाल समुदायमा अझै पनि मान्यता रहेको यो नाँच घरमा गरिंदा शान्ति, समृद्धि र सुख समावेश हुने विश्वास गरिन्छ। विशेष पर्व, चाडबाड, विवाह, दशैं–तिहारको अवसरमा यो नाँच प्रस्तुत गर्ने चलन रहँदै आएको छ ।’

तनहुँ जिल्लाको भानु, व्यास, म्याग्दे, शुक्लागण्डकी, भिमाद र घिरिङ लगायतका पालिकाहरूमा कुमाल समुदायको बाक्लो बसोबास रहेको छ । करिब ८ हजार ७२७ कुमाल जनसंख्या रहेको यस जिल्लामा पाँउदुरे, घाँटु, हेम्फाई, कौराहा, झ्याउरे लगायत थुप्रै मौलिक नृत्य र संस्कृतिहरू प्रचलित छन् ।

तर पछिल्लो समयमा आर्थिक समस्याका कारण कुमाल समुदायका युवाहरू कृषि र रोजगारीको सिलसिलामा गाउँ छाडेर अन्यत्र जान क्रम बढेपछि परम्परागत संस्कार, सँस्कृति लोपको संघारमा पुग्न थालेकामा समुदायका अग्रजहरु चिन्तित छन । साथसाथै, नयाँ पुस्तामा सांस्कृतिक चेतनाको कमिले गर्दा पनि यस्ता मौलिक नृत्य–गीत लोप हुने अवस्थामा पुगेको अध्यक्ष कुमालले बताए ।

व्यास–९ कलेस्ती कुमाल गाउँमा पाउँदुरे नाँच लोप हुने स्थितिमा पुगेकाले यसलाई पुनः जगेर्ना गर्ने उद्देश्यसहित पुस्ता हस्तान्तरण कार्यक्रम ल्याइएको उनले बताए । कार्यक्रमको मुख्य उद्देश्य कुमाल समुदायभित्र मौलिक संस्कृतिको महत्वप्रति चेतना जगाउनु, अगुवा पुस्ताबाट नयाँ पुस्तामा प्रत्यक्ष नाँच र गीतको अभ्यास गराउनु र समुदायलाई आफ्नो पहिचानप्रति गर्व गर्ने वातावरण बनाउनु रहेको छ ।

कार्यक्रममा सहभागीहरुलाई अनुभवी कलाकारहरूमार्फत गीतको भाव, ताल, लय, नृत्य शैली लगायत सम्पूर्ण विधिको तालिम दिइने छ । यो नाँच प्रशिक्षणपछि समुदायमै प्रदर्शन गर्ने योजना समेत रहेको आयोजकले जनाएको छ । कुमाल समुदायका अध्यक्ष एवं अगुवा लोकबहादुर कुमालले भने, “हामीले अगिल्लो पुस्तामा सिकेको यो नाँच अब सिकाउने बेला आएको छ । यदि अहिले पनि पुस्ताहस्तान्तरण गरिएन भने सधैंका लागि यो कला हराउने डर छ ।”

कार्यक्रममा व्यास नगरपालिकासहित जिल्ला भरिका पालिकाबाट समेत सहभागिता गराइनेछ । आयोजकका अनुसार युवाहरूलाई आकर्षित गर्न संवाद, साङ्गीतिक अभ्यास, अनुभव आदान–प्रदान लगायतका कार्यक्रम सञ्चालन गरिने भएको छ ।

लोप हुँदै गएका मौलिक संस्कृति र परम्पराहरू संरक्षण गर्न स्थानीय तहमै यस्ता कार्यक्रम हुनु समयको आवश्यकता हो । पाउँदुरे नाँच पुस्ता हस्तान्तरण कार्यक्रमले तनहुँ जिल्लामा मात्र होइन, देशभर फैलिएका कुमाल समुदायका लागि प्रेरणाको स्रोत बन्ने अपेक्षा गरिएको छ । समुदाय र सरकारबीचको सहकार्यले मात्र यस्ता सम्पदा भविष्यमा जोगाउन सकिन्छ भन्ने कुरा यो प्रयासले पुष्टि गरेको छ ।